De Ommelander Ziekenhuis Groep (OZG) bouwt een nieuw ziekenhuis in Scheemda. Tot groot verdriet van veel betrokkenen. Waarom ging ziekenhuisbestuurder Albert Koeleman door de knieën? Waarom komt het ziekenhuis niet op de plek die het meest voor de hand ligt? Een reconstructie.
Tekening: Job van der Molen
Een schokgolf gaat woensdagavond 31 oktober 2012 door de presentatiezaal in het Van der Valk-hotel in Zuidbroek. Iedereen lijkt in rep en roer. Hebben ze nou goed gehoord wat Albert Koeleman, de ziekenhuisbestuurder van de Ommelander Ziekenhuis Groep (OZG), net zei?
Het zijn woorden die niet passen bij het gepresenteerde rapport. De vertoonde sheets laten zien dat er één gezonde plek is waar een levensvatbaar ziekenhuis kan verrijzen. Groene vinkjes voor de optie Zuidbroek. Scheemda krijgt rode kruisjes (zie schema onderaan deze pagina). Daar is een ziekenhuis niet mogelijk, concluderen de accountants van KPMG/Plexus. De OZG is zo goed als failliet en de twee locaties in Delfzijl en Winschoten zijn verouderd en toe aan vervanging. Nieuwbouw is noodzakelijk.
,,En dus kiezen we voor Scheemda-west’’, zegt Koeleman.
Wat is er toch gebeurd?
29 oktober 2012 Twee dagen eerder zegt Albert Koeleman heel iets anders. De ziekenhuisbestuurder zit aan de kop van een kleine halve ovalen tafel. Mensen van accountantsbureau KPMG, directeur zorg van Menzis Ria Stegehuis en burgemeester Pieter Smit van de gemeente Oldambt flankeren hem in de raadszaal van het oude gemeentehuis van Scheemda. Op de achterwand van de zaal zijn net de conclusies getoond uit het dan nog niet-publieke KPMG-rapport. Tekeningen, tabellen, foto’s: uit alles blijkt dat een keuze is gemaakt. De OZG ziet zo weinig heil in Winschoten dat de locatie niet eens is onderzocht. Scheemda wel, maar valt af. Tot zover de locaties in de gemeente Oldambt.
,,Het nieuwe ziekenhuis wordt in Zuidbroek gebouwd.’’ Koelemans woorden galmen door de zaal en doen de sfeer deze maandagavond weinig goed, want Oldambt wil heel wat anders. Het ziekenhuis mag de gemeentegrenzen niet verlaten. Later zal Koeleman zeggen dat hij die avond niet goed is begrepen door de aanwezige raadsleden en bestuurders. Maar die zijn daar, ook twee jaar later nog, klip en klaar over: Koeleman zei dat het nieuwe ziekenhuis in Zuidbroek wordt gebouwd. En nergens anders. Ook het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) en verzekeraar Menzis willen daarheen, zal hij zeggen.
Zijn verkooppraatje landt niet bij de steeds bozer wordende raadsleden, merkt de directeur van de OZG, die geschrokken lijkt en kribbig reageert. Zijn belangrijkste opgave is het ziekenhuis weer op de rails krijgen en voor nieuwbouw te zorgen. Over twee dagen gaat hij in het Van der Valk-hotel in Zuidbroek wereldkundig maken wat die nieuwe locatie wordt. Het lijkt hem goed om vandaag al de Oldambster raadsleden en leden van de raadscommissies achter gesloten deuren te informeren.
Tekening Job van der Molen
Maar de politiek uit Oldambt reageert emotioneel en pruimt de keuze voor Zuidbroek niet. Ze zijn furieus en vuren de ene na de andere vraag op Koeleman af, die steeds chagrijniger wordt. ,,Hoe zit het met de aanrijtijden van ambulances vanuit Winschoten?’’, wil iemand weten. ,,En die financiële onderbouwing? Klopt die?’’, vraagt een ander. De raadsleden laten duidelijk blijken dat het ziekenhuis hoe dan ook ‘binnen de gemeentegrenzen van Oldambt moet blijven’. Dit loopt uit de hand, lijkt de ziekenhuisbestuurder uit te stralen.
Burgemeester Pieter Smit is vooral teleurgesteld. Hij vreest dat een vertrek van het Lucas-ziekenhuis uit Oldambt hem ‘zijn politieke kop gaat kosten’. Boos en teleurgesteld verlaten de aanwezigen de oude raadszaal van Scheemda. Het college van Oldambt is furieus en weigert woensdag naar Zuidbroek te gaan. ,,De opstelling van de OZGdirectie en de keuze voor Zuidbroek vinden wij redelijk schandalig en onbegrijpelijk’’, laat wethouder Bard Boon optekenen.
Wat niemand dan weet, is dat op hetzelfde moment de topman van UMCG Jos Aartsen en gedeputeerde William Moorlag een vorkje prikken in restaurant De Pauw in de Gelkingestraat in Groningen. Ze hebben het onder meer over zorg en de toekomst van Noord-en Oost-Groningen. En waar het nieuwe ziekenhuis moet komen.
Twee mannen staan een dag later in de Emmastraat in Winschoten. Engel Modderman van de communistische partij VCP, op dat moment een kleine partij met twee zetels in de raad van Oldambt, ziet ze vanuit een raampje. ,,Maatpakken’’, mompelt hij tegen drie kameraden. Hij ziet een ‘dikke auto’ voorrijden. Menzisdirecteur Ria Stegehuis stapt uit aan de passagierskant. De ‘maatpakken’ voegen zich bij haar.
Het drietal komt op bezoek om te praten over een protestbrief die Stegehuis kreeg van de VCP. Deze dag sturen de communisten ook een bericht de wereld in waarin ze klanten oproepen om Menzis te verlaten en een andere zorgverzekeraar te zoeken. Modderman moet grinniken. In de ochtend plaatst de VCP een oproep op haar Facebookpagina om morgen te komen demonstreren tegen het nieuwbouwplan van de OZG. Na de oproep klopten al twee politieagenten op de deur van het partijbureau. Of hij een schatting kan geven hoeveel demonstranten er komen bij Van der Valk in Zuidbroek? ,,Nee, dat kunnen we niet’’, zegt Modderman lachend.
Nu staat hij met de Menzisdirecteur in het kleine kamertje tussen de posters van Che Guevara op de tweede verdieping. Stegehuis vertelt over het nieuwe ziekenhuis bij Zuidbroek en de samenwerking tussen OZG en UMCG. Ze legt uit dat Menzis een zorgplicht heeft. En dat de verzekeraar moet zorgen dat er voldoende en kwalitatief goede en betaalbare zorg is voor de inwoners van Noordoost-Groningen. ,,Wij financieren zorg. Geen stenen’’, zegt ze als Modderman haar voor de voeten werpt dat Menzis verantwoordelijk is voor het vertrek van het ziekenhuis uit Winschoten. Stegehuis wil maar zeggen: het is vooral de OZG zelf die gaat over de nieuwbouw.
Onder leiding van Modderman stellen de VCP’ers hun vragen, maar volgens Stegehuis zijn de huidige locaties verouderd, is verbouwing noodzakelijk en wordt het steeds moeilijker om artsen te vinden die er willen werken.
,,We hebben ook moeite met jullie oproep om een andere zorgverzekeraar te nemen’’, horen de communisten Stegehuis zeggen, die dat desgevraagd overigens ontkent. Er is ook zeker geen beroep gedaan om de oproep te verwijderen, zegt Stegehuis. Maar ze is not amused over de oproep om Menzis te boycotten. Modderman krabt zich eens op het hoofd en draait een shagje. Hij weet dat de belangen voor alle partijen groot zijn. Daar komt de aap uit de mouw, denkt hij. Menzis wil dat de boycottekst van internet wordt gehaald. ,,Dat doen we niet’’, zegt Modderman afgemeten en in plat Oost-Gronings.
Met lood in de schoenen verlaat Albert Koeleman deze zelfde dinsdag het provinciehuis aan het Martinikerkhof in Groningen. Hij heeft een gesprek gehad met gedeputeerde Moorlag. Over de nieuwbouwlocatie van het nieuwe OZG-ziekenhuis. Ook vertegenwoordigers van het UMCG en Menzis zijn erbij. Maar het gesprek verliep niet zoals hij vooraf had gedacht. De boodschap die hij kreeg te verwerken, valt hem zwaar.
Tot voor kort was de ziekenhuisdirecteur kind aan huis op het gemeentehuis van Menterwolde in Muntendam. Hij en zijn projectleider nieuwbouw kennen de ambtenaren, ze kunnen lezen en schrijven met de gemeentesecretaris en willen net als burgemeester Eduard van Zuijlen niets liever dan beginnen met de bouw van het nieuwe ziekenhuis voor zijn Ommelander Ziekenhuis Groep. In Zuidbroek uiteraard. De meest voor de hand liggende locatie. Dat zeggen specialisten van het UMCG, dat weet zorgverzekeraar Menzis en dat staat zwart op wit in het onderzoeksrapport van KPMG/Plexus waarvan Koeleman morgen in het Van der Valk-hotel de publieke versie openbaar maakt. Zelfs het college van Delfzijl – dat ziekenhuis Delfzicht verliest – vindt Zuidbroek de beste optie. Het ligt centraler, dichtbij de stad Groningen en daar kruisen de N33 en de A7 elkaar.
Bron: DvhN
Koeleman, die omschreven wordt als een zachtaardige man met een goed stel hersens, heeft haast met het nieuwe ziekenhuis. Het zorglandschap in Nederland staat voor een aardverschuiving en ‘zijn’ OZG is technisch failliet. De locaties in Delfzijl en Winschoten – Delfzicht en het Lucas – zijn toe aan vervanging. Tot eind 2015 kunnen beide locaties worden opengehouden door een langdurige zorgafspraak met Menzis, die zo’n 70 procent van de bevolking van Groningen als klant heeft. Jan Cooijmans, Koelemans voorganger, riep hiervoor al bijna twee jaar lang dat hij maar één kans had om de zorg in Noordoost-Groningen overeind te houden: nieuwbouw langs de A7, liever vandaag dan morgen. Ook hij predikte Zuidbroek. Maar Cooijmans verdween via de achterdeur.
Koeleman is niet van plan de handdoek in de ring te gooien of zich te laten wegsturen. Voordat hij vanochtend van huis ging, keek hij nog eens naar de gedroomde locatie naast hotel Van der Valk. Daar moet voor ruim honderd miljoen euro een ziekenhuis verrijzen. Met plek voor zo’n 250 ziekenhuisbedden, evenveel als Delfzicht en Lucas samen. In de ruime kamer van William Moorlag is hij in goed gezelschap. Hij zit naast de gedeputeerde aan tafel met Jos Aartsen, topman van UMCG en Menzisdirecteur Roger van Boxtel. Eigenlijk AGE ontbreekt burgemeester Van Zuijlen. Immers, met de gemeente Menterwolde, Menzis en het UMCG is de OZG het wel eens dat in Zuidbroek de schop in de grond moet.
Uit ambtelijke aantekeningen van gesprekken tussen de gemeente Menterwolde, de OZG en het UMCG, die in bezit zijn van Dagblad van het Noorden en RTV Noord, blijkt namelijk dat Menzis al sinds september ‘om’ is. Er staat in: ‘Menzis gaat met OZG en UMCG voor Zuidbroek. (…) We zijn op locatie geweest. Iedereen is enthousiast’. En: ‘UMCG ziet Zuidbroek niet alleen als een regioziekenhuis. Het ziet mogelijkheden om (delen van) eigen afdelingen naar het nieuwe ziekenhuis in Zuidbroek te verplaatsen. Daarnaast kunnen minder gecompliceerde operaties in Zuidbroek plaatsvinden’.
Dat is wel iets wat UMCG graag wil. Basiszorg afstoten zodat het zich meer kan richten op complexe zorg, waarvoor het academisch ziekenhuis eigenlijk is. Het is ook wat KPMG adviseert: werk samen met UMCG of het Martini Ziekenhuis. Maar de provincie Groningen – met name gedeputeerde William Moorlag – wil niet. De gedeputeerde vreest dat het krimpgebied dat Noord-en Oost-Groningen toch al is, verder wordt uitgekleed.
Aan de starre houding van de provincie wordt druk gewerkt, blijkt uit een e-mail van 19 september van de projectleider nieuwbouw van de OZG aan Menterwolde. ‘Ten behoeve van het besluitvormingsproces bij de provincie gaan wij (OZG, Menzis en UMCG) stukken sturen. Een onderdeel hiervan is het publieksrapport van KPMG/Plexus. Dit rapport wil de provincie Groningen graag exclusief ontvangen (…) Wij vragen in ruil voor die informatie dat zij een aanvraag ontheffing POP (provinciaal omgevingsplan, red.) gaan ondersteunen’.
Twee weken later, 27 september, zitten de projectleider en een hoge ambtenaar om de tafel, staat in een gespreksverslag. Punt van aandacht is dat de provincie is geschrokken van het KPMG-rapport dat Zuidbroek als enige mogelijke locatie noemt. ‘Provincie zoekt argumenten waarom vestiging in Zuidbroek niet kan’, staat in het verslag.
Deze dinsdag, 30 oktober 2012, ligt Moorlag inderdaad dwars. Hoewel hij vindt dat de provincie niet over de zorg gaat, heeft hij toch een flinke vinger in de pap. Want de gedeputeerde gaat wel over ruimtelijke ordening en het provinciaal omgevingsplan (POP). Het is daarbij de visie van Moorlag dat de kernen in Noord-en OostGroningen (Delfzijl, Veendam en Winschoten) moeten worden geholpen in de strijd tegen krimp. Een ziekenhuis bouwen in Zuidbroek – ‘midden in een weiland’ – past niet in dat plaatje.
Politiek betrokkenen noemen het een typische PvdA-gedachte. Die van de maakbare samenleving. ,,Vroeger speelde ik het computerspel Sim City. Dan mag je als speler bepalen waar voorzieningen komen. Dit is hetzelfde. Tegen beter weten in’’, zegt CDA-statenlid Bas Krajenbrink nu. Moorlag zegt zelf dat hij de krimp niet kan keren. Maar je kunt krimp wel aanjagen door voorzieningen weg te halen, zegt hij. En een stad zonder ziekenhuis is geen stad meer, vindt Moorlag. Het is voor hem evident dat vertrek van het ziekenhuis schadelijke gevolgen heeft voor de woningmarkt en de arbeidsmarkt in Delfzijl en Winschoten. Maar of dat ook echt zo is, juist dat heeft de provincie niet onderzocht, zal hij erkennen. ,,Dat zou hetzelfde zijn dat je onderzoekt of water nat is.’’
Tekening Job van der Molen
Moorlag is wat dat betreft consequent. ,,Eén ding, dat nieuwe ziekenhuis komt niet in Zuidbroek’’, horen meerdere aanwezigen hem een jaar eerder zeggen tijdens de coalitieonderhandelingen tussen PvdA, VVD, GroenLinks en D66 na de verkiezingen. Moorlag ontkent dat, maar zegt wel dat hij het provinciale standpunt benadrukte dat de bouw van een ziekenhuis in een weiland niet mogelijk is. Een paar maanden na die coalitieonderhandelingen wees Moorlag twee initiatiefnemers voor de bouw van een energieneutraal ziekenhuis bij Van der Valk de deur. ,,Is het nou een keer afgelopen met dat geouwehoer over Zuidbroek?’’ horen Paul Sloot en Fred den Haring de gedeputeerde zeggen. Ook dit ontkent Moorlag te hebben gezegd.
Het duo wil via de nabijgelegen NAM-gaslocatie – die zo’n 25 megawatt energie uitstoot – de restwarmte afvangen. ,,Het ziekenhuis verbruikt 5 megawatt’’, zeggen ze tegen de gedeputeerde. Volgens de twee kan de OZG daarmee tussen de 250.000 en 800.000 euro per jaar besparen. Met de gedachte dat de locatie in Zuidbroek sowieso, zo berekenden de rekenmeesters van de Ommelander Ziekenhuis Groep, minimaal 2,5 miljoen euro per jaar goedkoper zal zijn dan de locatie in Scheemda, betekent dat een jaarlijkse besparing van bijna drie miljoen euro. Serieus geld voor de noodlijdende OZG. Maar ook met die cijfers in het achterhoofd geeft gedeputeerde Moorlag geen krimp, zal een van de initiatiefnemers, Fred den Haring, zich herinneren.
Een vertrek van de OZG uit Winschoten is, vanwege die woningmarkt-en werkgelegenheidsaspecten, eigenlijk al onbespreekbaar. Maar Moorlag ziet ook dat het elastiek niet zo ver rekt. Dat de OZG vertrekt uit de gemeente Oldambt – van oudsher een rood bolwerk – is echter ondenkbaar voor Moorlag, die desgevraagd benadrukt dat politieke overwegingen geen enkele rol hebben gespeeld. Scheemda als locatie is nog acceptabel omdat dat dieper in Oost-Groningen ligt.
Het is ook wat Koeleman deze dinsdag krijgt te horen. Hij heeft het er, zeggen meerdere betrokkenen, maar mee te doen: de OZG gaat naar Scheemda-west en blijft dus binnen de gemeentegrenzen van Oldambt. Of zijn toko gaat failliet. Iets waarop vooral ook Menzis – die een zorgplicht heeft – niet zit te wachten. Ook het UMCG maakt een draai. Op de avond dat Koeleman onder vuur wordt genomen door Oldambtster raadsleden – ‘het nieuwe ziekenhuis wordt in Zuidbroek gebouwd’ – zette Moorlag UMCG-topman Aartsen in dat eethuis in de Gelkingestraat al met de rug tegen de muur. Wat daar die avond in restaurant De Pauw is gezegd, zeggen de twee mannen niet precies meer te weten. ,,Dat werd een gesprek over welke locatie voor alle partijen aanvaardbaar is’’, herinnert UMCG-bestuurder Aartsen zich. ,,Dat werd Scheemda-West. Om de doodeenvoudige reden dat ik constateerde, na een bezoek aan Zuidbroek, dat je er al bent wanneer je het gaspedaal hard intrapt.’’
,,De locatie Zuidbroek was en is strijdig met het provinciaal omgevingsplan’’, zegt Moorlag ook nu, die Scheemda-west – op dat moment ook strijdig met het POP – een mooi compromis vindt. ,,De een wil een kameel, de ander een paard. En dan krijg je een ding met een bult dat kan hinniken’’, zegt hij later tegen provinciale staten. Een paard met een bult waarvan de provincie Groningen zichzelf twee jaar later probleemeigenaar heeft gemaakt, vinden betrokkenen, zoals Statenlid Krajenbrink. KPMG constateerde al dat ‘een gezonde en verantwoorde businesscase’ bij locatie Scheemda niet mogelijk was zonder hulp. De provincie, werd vorige week bekend, leent de OZG 50 miljoen euro. De rente van dat bedrag gaat naar de gemeenten Delfzijl en Oldambt die daarmee de oude ziekenhuisgebouwen kopen van datzelfde OZG. Een constructie waar nog geen handtekening van Moorlag onder staat, omdat er nog onvoldoende zekerheden zijn gegeven. Deskundigen en politici zeggen dat dit niet zonder risico is. ,,Het is wel belastinggeld’’, vindt bijvoorbeeld Krajenbrink.
Foto: provincie Groningen
Het is iets wat ze op het provinciehuis wel kennen van Moorlag. Je kunt beter met blote handen een Drents hunebed verplaatsen, dan Moorlag op andere gedachten brengen, zeggen politici en bestuurders. En af en toe doet hij aan powerplay. ‘Gavage’, fluisteren sommige politici van andere partijen in de wandelgangen. Ze doelen daarmee op de manier waarop de Fransozen ganzen vetmesten voor de dure foie gras; door onverbiddelijk een voederslang in de ganzenstrot te duwen. Slikken of stikken.
Bestuursvoorzitter Koeleman gaat door de knieën. Hij draaide, zegt hij twee jaar later, de knop om voor zichzelf. ,,Pak het compromis. Je kunt je energie er insteken, maar dan had het nog veel langer geduurd.’’ Als hij zijn ziekenhuis van de financiële afgrond wilde redden, had hij eigenlijk geen keus, zeggen betrokkenen. Een gang naar de hoogste bestuursrechter van het land, de Raad van State, zou veel te veel tijd kosten. Koeleman heeft haast. En Moorlag weet dat.
Conclusie uit KPMG-rapport
31 OKTOBER 2012 Het is vier uur ’s middag als de telefoon van burgemeester Eduard van Zuijlen van de gemeente Menterwolde gaat. ,,Het gaat toch niet door’’, hoort hij Albert Koeleman aan de andere kant van de lijn zeggen. De woorden dreunen door in het hoofd van de burgemeester. Hij verwachtte later die avond in dat zaaltje van Van der Valk te horen dat het ziekenhuis binnen zijn gemeentegrenzen zou komen. Alle seinen stonden immers op groen. Het wordt niet Zuidbroek, hoort Van Zuijlen door de telefoon. ,,Wat is hier gebeurd?’’, vraagt hij verbouwereerd aan Koeleman. Een uitgebreid antwoord krijgt hij niet. De burgemeester zakt dieper weg in zijn stoel. Bijna vier uur later wordt het hem wat duidelijker als hij Albert Koeleman voor de zaal ziet staan. Hij heeft net het KPMG/ Plexus-rapport gepresenteerd.
,,Omwille van sentimenten in de regio en na een gesprek met de provincie kiezen we voor Scheemda’’, hoort de burgemeester de ziekenhuisbestuurder zeggen. ,,Nooit gedacht dat de macht van de provincie zo ver reikt dat ze dit soort beslissingen 180 graden kunnen draaien’’, schiet door het hoofd van Van Zuijlen als hij dat hoort.
De burgemeester van Menterwolde vraagt tevergeefs om opheldering bij de Commissaris van de Koning. En tien dagen later zal de gemeente Menterwolde een officieel verzoek indienen bij de Noordelijke Rekenkamer om de rol van de provincie rond de locatiekeuze te onderzoeken. Maar de rekenkamer ziet daarvanaf omdat er nog discussie moet plaatsvinden in de Provinciale Staten. Daar toont vooral het CDA zich kritisch over de gang van zaken. ,,Achterkamertjespolitiek’’, typeert Statenlid Bas Krajenbrink de opmerkelijke draai van de OZG en UMCG. Machtsmisbruik door een gedeputeerde, vinden meerdere betrokkenen die niet geciteerd willen worden. Ze hoorden echter een duidelijk statement van Koeleman. ,,De OZG kiest voor Scheemda-west.’’ Hij ziet er verslagen uit als hij het zegt.
Zie hier het opinieartikel dat gedeputeerde William Moorlag schreef naar aanleiding van het verhaal
Zie hier het opinieartikel dat Fred den Haring schreef na de opinie van Moorlag
Deze productie is met Arnoud Bodde gemaakt. De tekeningen zijn van Job van der Molen
